ШАШНЫ ТУХАЙ ЭРГЭЦҮҮЛЭН БОДОХУЙ /хэсэг4/

Ийм учраас аль ч улс орон шашны хэргийг тєрийн хуулиар зохицуулж, тїїнийг тєрєєс зааглан тодорхой хэм хэмжээ, хїрээнд байлгадаг бєгєєд тэр заагийг хальж гарсан тохиолдолд нь тєрийн арга хэрэгслэлээр журамладаг байна. Монгол оронд олон зуун жилийн турш оршин тогтнож, нийгмийн амьдралд асар их нєлєє їзїїлж байсан шарын шашин нь сїїлдээ тєрийн хэрэгт гїн хутгалдан тєр шашны хэргийг хослон барих хамжээгїй эрхт хаант засагтай болох хїртлээ туйлширсан билээ. Харь гїрний олон зууны дарлал мєлжлєг, харийн шашны нєлєєллийн їр дїнд хїн амын нєхєн їржихїй зогсонги байдалд орж, элдэв тєрлийн нийгмийн халдварт євчин нийт хїн амд тархан, їйлдвэрлэх хїчний хєгжилт сааталд орж, ертєнцийн бїхий л улс орнуудын дотор хамгийн хоцрогдсон орны статустай болж, улс гїрэн маань їндсэндээ мєхєж сєнєж байлаа. Европод ч мєн ялгаагїй Ромын империйг унасаны дараа шашин ихэд хїчээ авч, єнєєгийн хїмїїсийн нэрлэдэг харанхуй зуунуудыг їдсэн билээ.
Їїнийг ойлогсон тэргїїний ухамсартай хэсэг нь 1911-1921 онд улс їндсээ аврах, сэргээн босгох их їйл хэргийг эхлїїлж, улмаар шарын шашны хїчийг сулруулах, нийгмийн амьдралын тэргїїлэх байр сууринаас нь зайлуулах арга хэмжээ авсан боловч тїїнд зарим нэг алдаа дутагдал, туйлшрал гарч, сїїлдээ хэлмэгдїїлэлт болж хувирсан тїїхийн гашуун туршлага їлдээсэн билээ. Гэвч єнєєдєр энэ туршлагаас тєр нь ч шашин нь ч огтхон ч сургамж аваагїйгээр барахгїй хоорондоо сїжрэн хєл толгойгоороо холбогдон “янаглах” болсон нь урьдах гашуун туршлагаа давтах юм биш байгаа хэмээх болгоомжлолыг зарим эрдэмтэн, сэхээтэн, сэтгэн бодогч хїмїїст їе їе сануулга єгсєєр ажгуу.
Зарим їед шашин тєрийн хэрэг нэг саванд орчихоод байгаа ч юм шиг, тєрийн маань ордон шашин тєрийн хэрэг хослон явагддаг ажлын єргєє болчих гээд ч байх шиг санагдах боллоо. Зїй нь Монгол Улсын Їндсэн хуулинд: “тєр нь шашнаа хїндэтгэж, шашин нь тєрєє дээдлэнэ” гэсэн тодорхой заалт байдаг бєгєєд їїгээр энэ хоёр чинь адил тэнцїї эрхтэй биш шїї гэдгийг нэг талаас илэрхийлэхийн зэрэгцээ нєгєє талаас шашин нь тєрдєє захирагдаж тїїний шийдвэрийг дээдлэн сахина гэсэн санаа баймаар. Тєрийн уламжлалаар хїндэтгэн дагаж мєрдєх зан їйл, бэлэг тэмдэг байлгїй яахав. Гэвч тїїнийг хэт шашны зан їйлтэй хутган холилдуулж, юу нь тєрийнх юу нь шашных болохыг таньж мэдэх аргагїй болгож болохгїй. Ялангуяа шашин тєр хоёр нэг гарт тєвлєрч байсан їеийн зан їйлийг єнєєдєр зааглахгїйгээр хамтатган хэрэглэх нь буруу гэж иргэн би їзэж байна.
Асуудлыг ингэж ойлговол тєрєєс шашны талаар барих бодлогоо дахин авч їзэж, тїїний їїрэг зорилт, їйлчлэх хїрээ, эрх ямба, дэг жаягыг хязгаарлан тогтоож єгєх шаардлагатай мэт. “Тєр сїм хийдийн харилцааны тухай” хууль байсаар атал зарим лам нар тєрийн сонгуульд улс тєрийн аль нэг хїчнийг илэрхий дэмжин, тїїнийхээ ялалтыг зєгнєн илэрхийлээд тэр нь бїтэхгїй болохоор “...Уг нь ялах баталгаатай байсан юм. Нєгєєх нь булхайлчихлаа” хэмээн телевизээр олон тїмэнд хандан айлдвар хийж, тэр нь нєгєєх мухар сїсэг бїхий ард тїмнийг талцуулан цус урсгахад хїргэж байх боллоо. Энэ бол шашны мяндагтнуудаас тєрийн хуулиа зєрчин тєрийн дотоод хэрэгт хутгалдан оролцож байгаа бусармаг їйлдэл хэмээн буруутгах эзэн одоогоор гараагїй байна. Сїїлийн їед шашны сургууль хэмээх нэрийн дор олон зуун хїїхдїїдийг сургуулиас нь завсардуулан шар дээл орхимж ємсгєн аль хэдїйн хоцрогдож, тїїхийн халилруу шилжих болсон тєвд ном судар цээжлїїлэн хїмїїсийн сїсэг бишрэл дээр тоглон ашиг орлого олох хэрэгсэл болгоод байгааг харахад их харамсалтай харагдах болжээ. Гэтэл тєрийн єндєрлєгїїд нь тїїний хажуугаар нїдэн балай алхлан сїмд мєргєж сїсэгтэн олныг уриалан дуудаж сїмийн мяндагтнуудад ая тал зассан байдалтай явах нь Монгол тєр маань мєхєсдєєд л байгаа юм биш байгаа хэмээн халаглах сэтгэл тєрнє.